ഏറെ പ്രത്യേകതകൾ നിറഞ്ഞ വൈഷ്ണവ ക്ഷേത്രമാണ് പുരി ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രം. ഗംഗാ സാമ്രാജ്യത്തിലെ പ്രധാന ഭരണാധികാരികളിലൊരാളായ അനന്തവർമനാണ് പുരിയിൽ ക്ഷേത്രം നിർമ്മിച്ചത് . ഭഗവാൻ കൃഷ്ണനെ കൂടാതെ സഹോദരൻ ബലരാമനും സഹോദരി സുഭദ്രയുമാണ് ക്ഷേത്ത്രിലെ പ്രധാന പ്രതിഷ്ഠകൾ.
ഈ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഏറ്റവും വിലപ്പെട്ട സ്വത്ത് ‘ശ്രീ രത്ന ഭണ്ഡാർ’ ആണ്. ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നിയമങ്ങളും ആചാരങ്ങളും അനുസരിച്ച്, ശ്രീ ജഗന്നാഥ മഹാപ്രഭുവിന് സമർപ്പിച്ച സ്വർണ്ണം, രത്നങ്ങൾ മുതലായവ രത്ന ഭണ്ഡാരത്തിൽ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നു. ലോകമെമ്പാടുമുള്ള ഭക്തർ ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രത്തിന് നൽകിയ സംഭാവനകളാണ് ഈ നിധിയെ സമ്പന്നമാക്കിയത്. ക്ഷേത്രത്തിന്റെ വടക്കുഭാഗത്തായാണ് രത്നഭണ്ഡാർ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്.
ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്രത്തിലെ നിധി മുറിയാണ് രത്ന ഭണ്ഡാർ, അതിൽ ജഗന്നാഥന്റെയും ബലഭദ്രന്റെയും സുഭദ്രയുടെയും വിവിധ ആഭരണങ്ങളും രത്നങ്ങളും സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നു. സ്വർണ്ണം, വെള്ളി കിരീടങ്ങൾ, വളകൾ, നെക്ലേസുകൾ, പലതരം പാത്രങ്ങൾ, മറ്റ് ആഭരണങ്ങൾ, അമൂല്യമായ മതപരമായ കലാവസ്തുക്കൾ എന്നിവ ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. രത്‌നഭണ്ഡാരത്തിൽ അടങ്ങിയിരിക്കുന്ന നിധി കൃത്യമായി വിലയിരുത്താൻ പ്രയാസമാണ്, കാരണം അത് വളരെ അപൂർവമായി മാത്രമേ തുറക്കപ്പെട്ടിട്ടുള്ളൂ . ഇത് നിഗൂഢതയാൽ ചുറ്റപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. എങ്കിലും, അതിന്റെ മൂല്യം കോടിക്കണക്കിന് രൂപയാണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.
സുരക്ഷാ കാരണങ്ങളാലും അതിൽ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന വിലപിടിപ്പുള്ള വസ്തുക്കൾ സംരക്ഷിക്കുന്നതിനുവേണ്ടിയും 1978 മുതൽ രത്നഭണ്ഡർ അടച്ചിട്ടിരിക്കുകയാണ്. അടുത്ത കാലത്തായി ഇത് തുറക്കാനുള്ള ശ്രമങ്ങൾ നടന്നിരുന്നുവെങ്കിലും സാങ്കേതികവും സുരക്ഷാപരവുമായ കാരണങ്ങളാൽ അവ വിജയിച്ചില്ല. 2018ൽ ക്ഷേത്ര ഭരണസമിതി ഇത് തുറക്കാൻ ശ്രമിച്ചെങ്കിലും അകത്ത് കടക്കാൻ കഴിഞ്ഞില്ല.
ഭഗവാൻ ജഗന്നാഥന് സമർപ്പിച്ച സ്വർണ്ണവും ആഭരണങ്ങളും രത്നഭണ്ഡാരത്തിലെ രണ്ട് അറകളിലും (അകത്തെ അറയിലും പുറത്തെ അറയിലുമാണ്) സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നത്. ദേവന്മാരുടെ വിവിധ ആചാരങ്ങൾക്കായി പുറത്തെ അറ തുറന്നിരിക്കുന്നു. അവിടെ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന ആഭരണങ്ങളും വിലയേറിയ വസ്തുക്കളും ഭഗവാൻ ജഗന്നാഥന്റെ ‘സുനഭേശ’ സമയത്ത് ഉപയോഗിക്കുന്നു.
ജഗന്നാഥ ക്ഷേത്ര നിയമം അനുസരിച്ച്, രത്നഭണ്ഡാരത്തിന്റെ അകത്തെ അറയിൽ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന എല്ലാ വിലപിടിപ്പുള്ള വസ്തുക്കളുടെയും ഓഡിറ്റ് ഓരോ മൂന്നു വർഷത്തിലും നടത്തണം. എന്നാൽ, 1978 മുതൽ അകത്തെ അറയിൽ ശരിയായ ഓഡിറ്റ് നടന്നിട്ടില്ല. ക്ഷേത്രത്തിന്റെ ഔദ്യോഗിക ചരിത്രമായ ‘മദാല പഞ്ചി’ പ്രകാരം, വിവിധ രാജാക്കന്മാരും രാജ്ഞികളും ധനികരും ക്ഷേത്രത്തിന് വിലപിടിപ്പുള്ള നിരവധി വസ്തുക്കളും ആഭരണങ്ങളും സംഭാവന ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. പ്രത്യേകിച്ച്, ഗജപതി രാജവംശത്തിലെ രാജാക്കന്മാർ ഇതിൽ ഒരു പ്രധാന സംഭാവന നൽകിയിട്ടുണ്ട്. ജഗന്നാഥന്റെ സ്വർണ്ണാഭരണങ്ങൾ നിർമ്മിക്കാൻ അനംഗഭീം ദേവ് 250 കിലോയിലധികം സ്വർണ്ണം സംഭാവന ചെയ്തിരുന്നു.ഗജപതി കപിലേന്ദ്ര ദേവ് 1466-ൽ ജഗന്നാഥന് ധാരാളം സ്വർണ്ണം, രത്നക്കല്ലുകൾ, പാത്രങ്ങൾ എന്നിവ ദാനം ചെയ്തതായി പറയുന്നു
ഈ വർഷം ജനുവരിയിൽ ഹൈക്കോടതിയിൽ സമർപ്പിച്ച സത്യവാങ്മൂലത്തിൽ, രത്‌നഭണ്ഡാരത്തിൽ 149.47 കിലോഗ്രാം സ്വർണാഭരണങ്ങളും 198.79 കിലോഗ്രാം വെള്ളി ആഭരണങ്ങളും പാത്രങ്ങളും ഉണ്ടായിരുന്നതായി ക്ഷേത്രഭരണസമിതി അറിയിച്ചു. രത്ന ശേഖരത്തിൽ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന ആഭരണങ്ങൾ ഉൾപ്പെടെയുള്ള വിലപിടിപ്പുള്ള വസ്തുക്കളുടെ റിപ്പോർട്ട് തയ്യാറാക്കുന്നതിന് മേൽനോട്ടം വഹിക്കാൻ ഉന്നതാധികാര സമിതി രൂപീകരിക്കാൻ കഴിഞ്ഞ വർഷം സെപ്തംബറിൽ ഒഡീഷ ഹൈക്കോടതി ഉത്തരവിട്ടിരുന്നു. സുപ്രീം കോടതി ജഡ്ജി അരിജിത് പസായത്തിന്റെ അധ്യക്ഷതയിൽ 12 അംഗ കമ്മിറ്റി രൂപീകരിച്ചു. പ്രശസ്ത കാർഡിയോളജിസ്റ്റ് ഡോ രമാകാന്ത് പാണ്ഡ, അലഹബാദ് ബാങ്ക് മുൻ സിഎംഡി ബിധുഭൂഷൺ സമാൽ, പുരി ഗജപതി മഹാരാജ ദിവ്യസിങ് ദേവ്, വിവിധ ക്ഷേത്ര സേവകർ എന്നിവരാണ് സമിതിയിലെ മറ്റ് അംഗങ്ങൾ.
രത്നശാലയുടെ സുരക്ഷാ ചുമതല ക്ഷേത്ര ഭരണസമിതിക്കാണ്. ഇതുകൂടാതെ, ഒഡീഷ സർക്കാരിന്റെ പോലീസും മറ്റ് സുരക്ഷാ ഏജൻസികളും അതിന്റെ സുരക്ഷയിൽ പ്രധാന പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. സുരക്ഷാ ക്രമീകരണങ്ങൾ വളരെ കർശനമായ നിരീക്ഷണത്തിലാണ്.
