ഇന്ത്യക്കാരെ ഞെട്ടിപ്പിക്കുന്ന വെളിപ്പെടുത്തലുമായി പാലിയൻ്റോളജിസ്റ്റുകൾ. ലോകത്ത് ഏറ്റവും കൂടുതൽ ദിനോസർ മുട്ടകൾ കണ്ടെടുക്കുന്ന സ്ഥലമായി മദ്ധ്യപ്രദേശിനെ പ്രഖ്യാപിച്ചു. ദിനോസറുകൾ മുട്ട അടവച്ച് വിരിയിച്ചിരുന്ന സ്ഥലങ്ങളിൽ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒന്നായി സമീപകാല കണ്ടെത്തലുകളുടെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ മദ്ധ്യപ്രദേശ് മാറി. നിരവധി ജില്ലകളിലായി വ്യാപിച്ചുകിടക്കുന്ന നർമ്മദാ താഴ്വരയിലാണ് ഏറ്റവും വലിയ ദിനോസറുകളിലൊന്നും സസ്യഭുക്കുമായ ടൈറ്റനോസറുകളുടെ ഫോസിലൈസ് ചെയ്ത നൂറുകണക്കിന് മുട്ടകളും കൂടുകളും കണ്ടെടുത്തത്. ധാർ ജില്ലയിലാണ് ഏറ്റവും പുതിയ കണ്ടെത്തൽ നടന്നത്.
വിവിധ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള പാലിയൻ്റോളജിസ്റ്റുകളുടെ സംഘമാണ് ധാർ ജില്ലയിൽ പരിശോധന നടത്തിയത്. 92 ദിനോസർ കൂടുകളും 256 മുട്ടകളും ഇവിടെ നിന്നും കണ്ടെത്തി. ഇവ 66 ദശലക്ഷം വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പുള്ളതായിരുന്നു. 15 മുതൽ 17 സെൻ്റീമീറ്റർ വരെ വ്യാസമുണ്ട് കണ്ടെടുത്ത മുട്ടകൾക്ക്. ഓരോ കൂടിലും ഒന്ന് മുതൽ 20 വരെ മുട്ടകൾ ഉണ്ടായിരുന്നു. ചില മുട്ടകൾ വിരിഞ്ഞതിന്റെ തെളിവുകളും ലഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. മദ്ധ്യപ്രദേശിൽ കണ്ടെത്തിയ ദിനോസർ ഫോസിലുകളും മുട്ടകളും ലാമെറ്റ ഫോർമേഷനിൽ പെടുന്നു. ലാമെറ്റ രൂപീകരണം മാസ്ട്രിക്ഷ്യൻ കാലഘട്ടത്തിലാണ്. ഗുജറാത്ത്, മഹാരാഷ്ട്ര, തെലങ്കാന, ആന്ധ്രാപ്രദേശ് എന്നിവിടങ്ങളിലും ഇവ കാണപ്പെടുന്നു.
ടൈറ്റനോസർ സോറോപോഡ് ഐസിസോറസ്, അബെലിസറസ് ഇൻഡോസോറസ്, ഇൻഡോസൂച്ചസ്, ലെവിസുച്ചസ്, രാജസൗറസ് എന്നിവയുൾപ്പെടെയുള്ള ദിനോസർ ജനുസ്സുകളുടെ വൈവിധ്യത്താൽ ലാമെറ്റ രൂപീകരണം ശ്രദ്ധേയമാണ്. ലാമെറ്റ രൂപീകരണത്തിൽ സസ്തനികൾ, പാമ്പുകൾ, മറ്റ് മൃഗങ്ങൾ എന്നിവയുടെ ഫോസിലുകളും അടങ്ങിയിരിക്കുന്നു. ക്രിറ്റേഷ്യസ് കാലഘട്ടത്തിന്റെ അവസാനത്തിൽ അവയുടെ വംശനാശത്തിന് മുമ്പുള്ള ഇന്ത്യയിലെ ദിനോസർ പരിണാമത്തിന്റെ അവസാന ഘട്ടത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതാണ് ഈ ചരിത്രാതീത ഘടന. ഡൽഹിയിലെ ഇന്ത്യൻ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് സയൻസ് എജ്യുക്കേഷൻ ആൻഡ് റിസർച്ചിൽ നിന്നുള്ള ഹർഷ ധിമാന്റെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള സംഘമാണ് തങ്ങളുടെ കണ്ടെത്തലുകൾ പ്ലസ് വൺ എന്ന ശാസ്ത്ര ജേണലിൽ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചത്.
നർമ്മദാ താഴ്വര ഒരു ദിനോസർ ഹാച്ചറി സോൺ ആണ്. ഇവിടെ ടൈറ്റനോസറുകൾ മുട്ടയിടാനായി പ്രത്യേകമായി വന്നതാണ്. ദിനോസറുകളുടെ നിലനിൽപ്പിന് അനുയോജ്യമായ സമൃദ്ധമായ സസ്യജാലങ്ങളും ജലസ്രോതസ്സുകളുമുള്ള ഈ പ്രദേശത്ത് ചൂടും ഈർപ്പവുമുള്ള കാലാവസ്ഥയുമായിരുന്നു നിലനിന്നിരുന്നത്. മദ്ധ്യപ്രദേശിൽ ദിനോസർ മുട്ടകളും കൂടുകളും കണ്ടെത്തുന്നത് പുതിയ കാര്യമല്ല. ജബൽപൂർ ജില്ലയിലും ഗുജറാത്തിലെ ബാലസിനോറിലും സമാനമായ കണ്ടെത്തലുകൾ റിപ്പോർട്ട് ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. എന്നിരുന്നാലും, ധാർ ജില്ലയിലെ കണ്ടെത്തൽ മുട്ടകളുടെ എണ്ണം കൊണ്ട് ഞെട്ടിച്ചിരിക്കുകയാണ്.